Pictor in fabula

§24.  Appelles, den Hooft-schilder van den Ouden, [[2:Men dede voormaels grooten vlijt in Peerden, want daer was Prijs toe opghestelt.]]

Met meer ander Schilders te zijnen tijde, 

Hebben hier in t’samen wedspel ghehouden: 

maer hy, vreesende dat de Menschen souden 

Qualijck teghen hem oordeelen uyt nijde, 

En wijsen uyt jonsten, ter ander sijde 

De sake, tot zijn wederstrijders voordeel, 

Begeerde veel liever der Beesten oordeel. 

§25.  Dus by zijns partien gheschilderde Rossen [[2:Appelles begeerde der Beesten oordeel:]]

Liet hy natuerlijcke Peerden aenvoeren, 

maer watter aen schortt’, als ghemuylband’ Ossen,

Ginghen voorby, sonder stemme te lossen:

maer does’ Appellis werck ginghen beloeren, [[2:Peerden brieschen op zijn gheschilderde Peerden.]]

Begonden sy briesschen, en hun beroeren,

Sulck vonnis met den Beesten onbedroghen 

Is naemaels gheworden al meer gheploghen. 

§26. Dit wedtspel onser Voorders doet ons mercken, [[2:Exempelen van seer schoon Peerden der Antijcken, tot Venetien, en Room.]]

Hoe sy ondersochten de Const ydoone,

Soo oock noch tuyghen voorhandighe wercken, 

Als te Venedich op’t portael der Kercken, 

Vier coper Peerden, uytnemende schoone, 

En te Room op’t Capitoly ten toone,

T’Natuer overtreffende Peerdt ghegoten,

Daer t’leven, maer gheen Const is uytgesloten. 

§27. Daer toe de Peerden des Monte Cavalen, 

Van Praxiteles, en Phydias handen,

Aen alle dese, dan om niet te dwalen, 

In kennisse der schoonheyt, salmen halen 

Een goet bewerp, en de rechte verstanden:

Want ter Weerelt in gheen plaetsen, oft Landen, 

En weet ick yet beters, om ons te gheven 

Te kennen t\'schoonst, en alder beste leven.

Dat den Schilder-prins Appelles bescheyden [[2:Exempel der beleeftheyt aen Appelles.]]

En beleeft was, en is niet te miswanen,

Connend’ Alexander soo soet aenleyden,

Dat hy hem daghelijcx quam sien arbeyden:

Noch is zijn beleeftheyt weert te vermanen

Aen Protogenem by den Rhodianen,

Den Persoon en t’werck brenghend’ in extime,

Ghelijck noch volgen sal, doch niet in rijme.

Noch is t’Aenmercken, wat schoone heerlijcke zeghe-teeckenen onse Pictura tot haer vercieringhe heeft. Hier sietmen alree des grooten Alexanders weereltschen Conings-staf met Apellis Pinceelen vereenight, en t’samen ghebonden ophangen: ginder d\'alderschoonste Campaspe den Schilders deel wesen. [[4:suite : Apelle et Protogène]]

Begindy de suyver borsten te suyghen

Der vernufte maeght aendraghende wapen,

En uyt Iuppiters herssens quam, nae tuyghen

Der Poeten, soo wilt u geeren buyghen

Onder t’ghemeyn oordeel, hier in verknapen [[2:In quaet oordeel der onverstandighe hem niet te verstooren.]]

Appelles, want ghy sult dickwils yet rapen,

Soo ghy daer toe doet lijdtsamighe ooren,

Van het gheen u onbekent was te vooren.

Aristides van Theben heeft dese stucken

(Ethe gheheeten, zijnde by de Griecken) [[2:Aristides den eersten uytbeelder der Affecten.]]

Alder eerst met de verwe gaen uytdrucken,

Soeckend’ oock in der Consten hof te plucken

Schoon nieuwe Bloemkens, die lovelijck riecken,

Van zijn ghewondt Wijf ende zijnen siecken,

Waer door zijn vermaertheyt seer is ghewassen,

Sal ons oock noch, in dit propost wel passen.

§67. Dees had oock uytghebeeldt t’verstants beroeren, 

Daer een Stadt vyandich was inghenomen,

En een cleyn Kindt met onnooselder voeren

Vast grabbelt in de wonde zijnder Moeren,

Dies hadd’ in haer sooghende borst becomen,

Daer sachmen natuerlijck, of sy met schromen

Dat smertighe seer noch hadde beseven,

Ligghend’ onmachtich tusschen doot en leven.

§68.  Noch scheen dit Vrouwelijck ghemoedt te buyghen

Tot angst en sorgh’, of haer kindeken t’samen

Vindende de melck, oock haer bloedt mocht suyghen [[1:Plin. lib. 35. cap. 10.]]

Met t’verstorven soch: dus (naer elcx betuyghen)

Was dit constich Tafereel soo in famen,

Dat den grooten Alexander met namen

Dat met hem heeft laten, door groot behaghen,

nae Pellas zijnder geboorten Stadt draghen.

§69. Dees troenge mochte wel hebben eensijdich [[2:Raminghe, hoe dit mocht uytghebeeldt wesen.]]

Den mondt ontsloten, ghelijck wy beschreven 

Hebben ons droeve ghelaet medelijdich,

Des voorhoofts rimpels onderlinghe strijdich,

De wijnbrauwen zijnd’ onghelijck verheven,

Verstorven carnaty door s’doots aencleven.

Bleyck purper voor blos, aen lip ende wanghe,

T’kindt met droeven ooghen aensiende stranghe.

§1. De minste sorghe wy niet en behoeven,

Om verscheyden ghedierten wel uytbeelden :

Op dat wy niet al te langh en vertoeven 

Op ander dinghen

sonder eens te proeven,  

Oft wy met eenen te voorschijne teelden

Dit seldtsaem deel : en dat wy niet en speelden,

Van Dionisius, die niet nae wenschen

En conde maken den Beelden der Menschen.

§2. En Anthropographus creegh hy den name <>

(Dats Menschen-schilder te segghen) midts desen,

Want al canmen redelijk ten betame,

Wtbeelden de leden van t’mensch lichame,

En datmen wat besonders meent te wesen,

Ghemeensaem in als zijn, is meer ghepresen :

Dus dan om wesen eenen sonderlinghen

Schilder, moet ghy fraey zijn in alle dinghen.

§43.  Hier past wel van Ludius te verhalen, [[2:Hier t’exempel van Ludius]]. [[1:Plin. lib. 35. cap. 10. ]]

Ten tijde s’Keysers Augusti in’t leven,

Die eerst op Mueren buyten oft in salen 

Ghevonden heeft constich en wel te malen, [[1:Leeft hier van in zijn leven]]

Boeren Huysen, Hoeven, Wijngaerden, dreven,

Oock dichte Bosschen, en Heuvels verheven,

Vyvers, Beken, vloeden, Havens, en stranden, 

Wat men wilde, maeckten zijn abel handen.

§44. Hier stelde hy volck, die om hun vermeyden, [[2:Exempel om den Landtschappen met Beeldekens te vercieren]]

Kueyerend’ en wandelend’ henen traden, 

Ander die om tijdt verliesen toe leyden,

Hun op het water uyt vreucht te verspreyden, 

In d’Aerdtsche Landtschappen, waghens gheladen,

En Esels steld’ hy in velden en paden,

Neffens de huysen, en hoven der Boeren,

En ander dinghen, die t’Landtwerk aenroeren.

§45. Somtijts steld’ hyer, om Visschen te vanghen, 

Met Anghelroeden, en bedrieghlijck’ asen, 

Ander die met vlieghen bluschten verlanghen,

En metter Iacht snelle Hasen te vanghen, 

Herten, en Swijnen, jae die den Wijn lasen,

Alsulcke dinghen zijnen sin ghenasen,

Te stellen in Landtschap, met cloeck bestieren,

Const-lustighen gheest doet wonder versieren. [[2:Schoon vercieringhe van slijckighe wegen, en volck die glijden om te vallen.]]

§46.  De stucken van hem, in verwonderinghe 

Meest zijnde by den volcke te dien tijden, 

Was, dat hy hadde ghemaeckt sonderlinghe, 

Soo in een broeckachtighe nederinghe,

Een deel Hoeven, daer de weghen besijden 

Waren slijckich, quaet om gaen sonder glijden,

Dit had hy uytghebeeldt, goet om aenschouwen, 

En daer ghemaeckt gliend’ en vallende vrouwen.

§47.  Eenigh’ had hy ghemaeckt op toesicht gaende, 

Bevende uyt vreese van neder horten, 

En eenighe crom al hellende staende, 

Als off’ op hooft oft schouwers ware laende 

Eenich groot last: Iae eynd’lijck om te corten,

Hy wist op zijn werck over al te storten 

Thien duysent aerdichedekens van binnen,

Soo veel laet icker u nu oock besinnen. 

Eynde van het Landtschap.

§42.  Hoe sal ick, o Myron, laten verschoven [[2:Exempel van de ghegoten jonge Koe, oft Veerse, van Myron.]]

V ghegoten Veers’ in doncker bruwijne?

Die u Griecksche Poeten ginghen loven [[2:Epigrammen, by den Ouden, tot love van dese Veerse.]]

Met veel Epigrammen, om datse boven 

Ander was constich van levenden schijne? 

D’eerste luydt aldus, uyt een heel dousijne:

Herder al elder drijft u Koeyen alle, [[2:1. Epigramme.]]

Dat dees oock met d’uwe niet gae te stalle. 

43  Gheen Koe-beeldt ben ick, maer Myron my stelde [[2:2. Epigramme]]

Op desen steen vast, uyt spijtich misnoeghen, 

Om dat ick afsnoeyde zijn gras ten velde.

Den Koeyer Myrons Koe ben ick wat ghelde, [[2:3. Epigram.]]

En gheen versiert Beelde, dus wilt u voeghen,

Te prick’len mijn lancken, en leydt my ploeghen.

Waerom steldy, Myron, my hier te blijven? [[2:4. Epigram.]]

Wanneer lost ghy my, om in stal te drijven? 

§44. Calf loeyen, en Stier lieven, door’t aenschouwen, [[2:5. Epigram.]]

My sal moeten, en den vee-hoedschen jonghe

Sal my drijven ter weyd’ in groen landouwen.

Al heeft my Myron van coper gaen bouwen, [[2:6. Epigram.]]

En hier op ghestelt, ick brulded’ en songhe

Als Stier, had hy my slechs ghemaeckt een tonghe. 

Een Wesp dees Koe siende was uytghestreken, [[2:7. Epigram.]]

K’heb (seyse) noyt harder Koe-huyt ghesteken.

§45.  Hier houdt my Myron vast, en Herders nopen [[2:8. Epigram.]]

En slaen my, want nae de Stieren sy meenen 

Dat ick ben bleven, door een liefden hopen.

T’wy comdy Calf nae mijn spenen ghecropen, [[2:9. Epigram.]]

De Const wou mijnen uyr gheen melck verleenen.

Waerom houdt ghy, Myron, op desen steenen [[2:10. Epigram.]]

Voet my ghevaen? ghy hadt my moghen jocken,

Soo hadt ick door u landt den ploegh ghetrocken. 

§46. Behoudens men niet met handen en taste [[2:11. Epigram.]]

Op mijnen ruggh’, men mach my nae begheeren, 

Van verr’ en by aensien, men sal van vaste

Coper te zijn niet legghen my te laste.

Wil Myron mijn voeten niet haestich weeren [[2:12. Epigram.]]

Van deesen pijler, ick en mach ontbeeren 

De doot niet, maer wilt hy my hier ontboeyen,

Ick loop in de bloemen, als ander Koeyen.

§69. Nealces, een van de oude vermaerde, [[1:Merckt hier Exempel van vernuft, om Riviere oft plaets uyt te beelden.]]

Was in der Inventy constich ervaren,

Ghelijck hy metten Pinceel openbaerde,

Eenen stant te schepe makende, daer de

Persianen teghen d’Egyptenaren

Op Nilus Riviere strijdende waren,

Waer quelde, verleghen zijnde een wijle,

Om uyt te beelden t’water van den Nijle.

§70.  Het was hem onmoghelijck, om dieswille

Dat het Nijl en het Zee-water gheleken,

Soo heeft hy gheschildert een Crocodille,

Die scheen te loeren heymelijck al stille

Op eenen Esel, die daer quam ghestreken

Op den watercant, en hadde ghesteken

De muyl in de Rivier, met t’hooft ghesoncken,

Ghelijck of hy daer uyt hadde ghedroncken.

De seer vermaecklijcke vernuft-barende edel Schilder-const, natuerlijcke Voedster van alle deughtsaem Consten en wetenschappen (ghelijck den letter-condigen Gheleerden ghenoegh kenlijck is) was by ben meesten Heeren, en hoogh-gheleerden, oyt in seer hoogher eeren en weerden: Iae by den ouden wijsen Griecken in sulcken aensien, dat syse ten tijde van den constighen Schilder Pamphilus, by den anderen vrye Consten in ghelijcken graet oft plaetse der eeren stelden.

Nadien der Griecken en Romeynen Zele 

Ginck tot Pictura soo vierich vermeeren,

Dat sy verboden met straffen bevele, [[2:Leest hier van in’t leven van Pamphilus den Macedonischen Schilder.]]

Datmen niet en soude, dan alleen Ele 

Gheboren kinderen, t’schilderen leeren, 

Soo betaemt dan noch wel, de Const ter eeren,

Alle deucht en beleeftheyt hun beneven, [[2:Plutarchus seght ooc, dat Emilius Paulus, onder ander edel Consten, zijn Sonen leerde beelt-houwen en schilderen.]]

Die nu den Edelen Pinceel aencleven.

Indien wy dit deel oock recht treffen conen, 

T’sal fraeylijck ons werck verschoonen te wonder,

Als de maeght Glycera van Scytionen, 

Bloem-krans vercoopster, die met onghewonen [[2:Exempel Glycera, die de Bloem-kransen fraey sorteerde.]]

Aerdighen aerdt, thien duysent voudich onder 

Een wist te voeghen haer Bloemkens, bysonder 

Van verwen soo lustich, dat hem verblijde 

Pausias Schilder, diese daerom vrijde.

§58. maer t’gheen t’overlegghen en te aensiene

Stondt, seer vernuftich, bevallijck, ydoone,

Was de groote aendacht, fraey van ingiene, 

Van desen discreten Schilder, door wiene 

Daer stonden ghemaeckt, uytnemende schoone 

Iuno en Minerva elcke persoone,

Soo gants volcomen, als dat hy van beter

Te doen niet hadde moghen zijn vermeter. 

§59. Nu hy Venus dan schoonder, nae t’behooren,

Als d’ander twee te maken niet en wiste,

Heeft hy, daer dese twee stonden van vooren, [[2:Merckt hier een aerdighe vercieringe uyt t’leven van Timanthes nae gebootst, om d’Aenschouwers te doen bedencken, dat Venus soomense van voor mocht sien, de schoonste van al soude wesen, ghelijck men Agamemnon bedeckt den droefsten oordeelde.]]

Venus gheschildert subtijl in’t orbooren, 

Met den rugg’ om ghewent, als wijs Artiste, 

Ontschuldighende t’behaghen met liste, 

Ghevende t’bedencken, mocht sy haer keeren, 

Sy soude des anders schoonheyt onteeren.